Elísabet Geirmundsdóttir (1915-1959)
Listakonan í Fjörunni
Listasafnið á Akureyri, 10. janúar - 8. mars
Elísabet Geirmundsdóttir var fjölhæf alþýðulistakona sem ef til vill er þekktust fyrir höggmyndir sínar þó hún gerði einnig málverk, teikningar, myndskreytti bækur, hannaði hús og merki og samdi ljóð og lög. Það er afar viðeigandi að á 100 ára afmæli kosningaréttar kvenna á Íslandi skuli vera sett upp yfirlitssýning á verkum Elísabetar Geirmundsdóttur í Listasafninu á Akureyri, á 100 ára ártíð hennar. Sýningin er unnin í samvinnu við Minjasafnið á Akureyri og fjölskyldu Elísabetar. Í tengslum við sýninguna verður öllum leikskólabörnum á Akureyri boðið í sérstaka heimsókn á Listasafnið til að sjá sýninguna og vinna myndverk út frá henni sem tengjast fjörunni. Efnt verður til smiðju fyrir börn og fullorðna við gerð snjóskúlptúra og tekin upp samvinna við Tónlistarskólann á Akureyri um flutning á ljóðum og lögum Elísabetar.
Beta Geirs var hún kölluð og hún var mamma Iðunnar skólasystur minnar. Ég kynntist henni ekki mikið en man hana vel, svo sviphreina og hljóðláta með fjarrænt blik í augum. Ég mætti henni oft á æskuárum mínum í Innbænum og hún brosti svo fallega.
Elísabet Sigríður Geirmundsdóttir fæddist í Geirshúsi í Fjörunni á Akureyri þann 16. febrúar árið 1915. Fjölskyldan í Geirshúsi var listhneigð og vel var hlúð að fjölþættum hæfileikum Elísabetar í æsku þótt ekki hafi verið efni til að senda hana í listnám. Hún giftist æskuvini sínum og leikfélaga Ágústi Ásgrímssyni og eignuðust þau þrjú börn: Iðunni, Ásgrím og Geir. Ungu hjónin byggðu sér heimili í Fjörunni með eigin höndum og þar varð hennar starfsvettvangur uns hún lést þann 9. apríl árið 1959, aðeins fjörutíu og fjögurra ára gömul. Ágúst og Elísabet voru samhent og Ágúst studdi og aðstoðaði konu sína eftir föngum og móðir hans reyndist tengdadóttur sinni einnig betri en enginn. Það var ekki sjálfgefið að konur ættu stuðning fjölskyldu og maka í samskiptum sínum við listagyðjuna um miðja síðustu öld. Að því leyti var Elísabet lánssöm. Um samfylgd þeirra Ágústar orti Elísabet falleg ljóð, meðal annars Ljós og skugga.
Þegar ég hugsa til Betu Geirs finnst mér eins og hún hafi lifað í einskonar „nóttlausri voraldar veröld“ eins og þeirri sem Stephan G. Stephansson orti um í þekktu kvæði og að hún hafi ekki gert neitt annað á sinni stuttu ævi en að sinna listagyðjunni og skapa fágæt listaverk. Svo var þó aldeilis ekki. Barnauppeldi og mannmargt heimili þar sem hlúð var að öldruðum vandamönnum krafðist bæði tíma og orku. Í lífi listamanna, ekki síst kvenna og mæðra, er aldrei nægur tími til listsköpunar eins og kemur svo vel fram í nafnlausu ljóði listakonunnar sem hefst á hendingunum: „Það drukknar svo margt í daglegri önn / sem dreymir minn huga aða vinna.“ Það er sárt hlutskipti að þurfa að sjá á eftir langflestum hugmyndum sínum „sökkva í hyldýpishaf“ og „þó einstaka fái í efninu líf / þær eru svo sorglega fáar.“
Engu að síður tókst Elísabetu að skapa mörg listaverk sem bera hæfileikum hennar fagurt vitni. Óvenjurík sköpunarþrá birtist meðal annars í þeim fjölbreytta efniviði sem hún nýtti í listsköpun sinni, allt eftir efnum og aðstæðum. Hún teiknaði og málaði, myndskreytti bækur og mótaði myndir, stórar og smáar, í leir, gifs, tré, steinsteypu og jafnvel í snjóinn. Tungumálið og tónlistin urðu einnig tæki til listsköpunar því hún orti ljóð og samdi lög, bæði við eigin ljóð og annarra. Rómantísk náttúrusýn einkennir verk hennar og hún sótti hugmyndir í heim þjóðsagna. Dulúðugar þjóðsagnaverur, huldukonur og hafgúur, leituðu á huga listakonunnar og þær sótti hún meðal annars í birkibút, leysti þær úr viðjum og gaf þeim formfagurt líf.
Það haustaði snemma í lífi listakonunnar í Fjörunni sem átti sér vornóttina að vinkonu og það er eins og hún hafi skynjað snemma að tíminn væri henni naumt skammtaður. Í byrjun sjötta áratugarins og nokkru áður en hún greindist með banvænt höfuðmein færðist hún öll í aukana í listsköpun sinni. Mörgum hugmyndum varð því bjargað frá því að „sökkva í hyldýpishaf.“ Hér gefur að líta hluta þeirra fjölbreyttu listaverka sem Elísabet Geirmundsdóttir, listakonan í Fjörunni, skapaði í sinni frjóu og síkviku draumaveröld.
Jenný Karlsdóttir.
