Tengsl ? önnur ferð
Teikningar, gjörningar og innsetningar Halldórs Ásgeirssonar
Sýning í Listasafninu á Akureyri
Ferðalög eru uppspretta fagurfræðilegrar reynslu og ævintýra og ferðalýsingar í máli og myndum eru hluti af evrópskri bókmennta- og myndlistarhefð sem teygir sig aftur í aldir. Eftir seinni heimstyrjöld lá leið ungra myndlistarmanna og rithöfunda aftur út í heim. Tilgangur slíkra ferða var að gleyma sér í völundarhúsi framandi menningarsvæða og trúarbragða, en um leið að spegla sjálfið í ókunnu umhverfi. Ný kynslóð evrópskra listamanna sótti í japönsk fræði og austurlensk trúarbrögð. Yves Klein lærði bardagalist í Japan, Alighiero Boetti settist að í Kabúl og umbreytti heimskortinu í litríkan bútasaum í samvinnu við afganskar hannyrðakonur. Marina Abramovic og Ulay mættust á dramatískan hátt á Kínamúrnum árið 1983 í frægum gjörningi; The Lovers, The Great Wall Walk. Þeir Richard Long og Hamish Fulton breyttu fjallgöngum í fagurfræðilega gjörninga sem hurfu í vindinn.
Halldór Ásgeirsson lagði einnig land undir fót og gerði heimshornaflakkið að markvissri uppsprettu myndlistarsköpunar og úrvinnslu ferðaminninga að myndheimi sem birtist í teikningum, innsetningum og gjörningum, þar sem hann vinnur m.a. með fána, liti, myndtákn, hraunbræðslu og vatn. Þótt ,,íslensk menning? sé listamanninum í blóð borin bæði í móður- og föðurætt; málaralist, skáldskapur, leikhús, bókmenntir og hönnun, þá ögrar hann sjálfum sér með því að slíta ræturnar og sækja innblástur til framandi menningarheima.
Halldór fæddist í Reykjavík 13. október árið 1956. Eftir stúdentspróf lá leiðin til Kaupmannahafnar. Þaðan hélt hann suður á bóginn, fyrst til Parísar, síðan til Ítalíu, austur um Tyrkland, og áfram landleiðina yfir Íran, Afganistan, Pakistan, Indland, alla leið til Nepal. Vegurinn var opinn og nokkuð greiðfær á þessum árum og einfaldlega hægt að fylgja hippaleiðinni (hippie trail) með áætlunarbílum til Katmandú í leit að ævintýrum. Það var margt sem örvaði ímyndunaraflið: framandi tungumál, litadýrð, fjalllendi, eyðimerkur og endalaust ryk sem varpar daufri slikju á nokkrar ljósmyndir sem hafa varðveist úr ferðinni.
Reisan mikla sem hófst í Kaupmannahöfn haustið 1976 var ferð án fyrirheits og án beinna tilvísana, nema þá til hugsanlegra fyrirmynda eins og Jóns Ólafssonar ?Indíafara?, Arthur Rimbaud, Jack Kerouac, eða jafnvel hugmynda Guys Debords og Flúxara um hendinguna og flæðið. Í ferðinni tók Halldór þá ákvörðun að skrá sig í myndlistardeild Vincennes háskóla, Université de Paris VIII, en þar var unnið út frá listhugmyndum ný-framúrstefnunnar og áhersla lögð á tilraunir með nýja miðla. Skólinn, sem var stofnaður í kjölfar stúdentauppreisnanna vorið 1968, var þá þegar þekktur fyrir framsækna hugmyndasmíð kennara eins og Gilles Deleuze, auk þess að vera ólgandi suðupottur alþjóðlegra pólitískra hræringa og baráttu minnihlutahópa.
Heimsreisan hélt því áfram á skólalóðinni og hefur Halldór lýst því hvernig tekist var á um heimsmálin innan um ?söluborð með allskyns varningi og ilmur af steiktum kryddpylsum blandaðist háværum köllum ofstækisfullra blaðasala.?¹
Úrvinnsla Halldórs úr ferðalaginu hófst því strax á skólabekk veturinn 1977 til 1978. Fyrstu verkin voru veggmyndir sem hann málaði undir stjórn rúmenska aksjónistans Virgile Ghinéa bæði innan dyra og utan á veggi háskólans. Þær hafa varðveist á nokkrum ljósmyndum og bera þess merki að Halldór var þá þegar farinn að moða úr fjölmenningarlegum bræðingi skólans og sækja innblástur í reisuna miklu.
Þessar fyrstu veggmyndir voru fyrst og fremst tilraunir með tákn og liti sem Halldór tók að vinsa úr dagbókum sem hann skrifaði í ferðinni. Myndtáknin sem þarna voru að mótast komu víða að. Þar má greina áhrif frá Paul Klee og kenningum hans um punktinn og línuna, en fyrst og fremst byggja þau á tilvísunum í táknfræði sálgreinandans C. G. Jung og hugmyndir hans um frelsandi kraft táknsins, sem hann áleit mikilvæga uppsprettu þekkingar og skilnings á mannlegri hugsun.
Halldór sótti einnig í hugmyndir franska súrrealistans André Bretons um hreina sjálfvirkni hugans. Breton skilgreindi sjálfvirknina sem skrásetningu hughrifa óháða skynsemi og fagurfræðilegum og siðferðislegum hugleiðingum. Halldór hefur útskýrt hvernig myndmálið verður til í flæðisástandi ?þegar ég hef ekkert sérstakt fyrir stafni, læt ég mig reka með tímanum, þá fæðast flestar teikningar mínar.? Hending ræður því miklu um útkomuna, ekki bara í dagbókarteikningunum, heldur einnig í öðrum vinnuaðferðum Halldórs, til að mynda reykteikningum, ljós- og vatnsverkum, og loks í hraunbræðslunni sem Halldór tók að gera tilraunir með í lok síðustu aldar.
Allt frá því að Halldór lagði upp í fyrstu heimsreisuna, rúmlega tvítugur að aldri, hefur listsköpun hans því einkennst af sífelldri endurvinnslu úr hughrifum, sem hann skráði í dagbækur á löngum ferðalögum til Mið-Austurlanda, Mexíkó, Japans og Kína. Verk hans verða þó sjaldnast til meðan á ferðalaginu stendur, heldur er það ferðin sem verður óþrjótandi uppspretta í endurliti til liðins tíma. Fánar eru sameiginleg menningarfyrirbæri en um leið sértæk tákn. Hugmyndin að fánaverkunum, sem Halldór sýndi fyrst í gjörningi á Úlfarsfelli árið 1983, fæddist út frá reynslu hans í Nepal þegar hann, rammvilltur upp í fjöllunum, fann loksins stíg sem leiddi hann upp á hæð þar sem búddaflögg blöktu. Fánaverkin eru tímalausar, færanlegar innsetningar sem sýna hvernig sköpunarflæðið nærist á reynslunni og hvernig myndmál og gjörningar Halldórs spanna allan ferilinn, frá fyrstu teikningum í fyrstu minnisbókinni sem sífellt er hægt að endurvinna.
Listformin og efnin sem Halldór hefur valið til að koma listsköpun sinni og myndmáli á framfæri eru þannig sprottin beint út frá reynslu hans og minningum.
Sú aðferð hans að nota endurtekninguna til listsköpunar minnir á hringrás náttúrunnar og tímann sem líður, ferðina sem var farin, það sem gerðist ? þótt staðir og atburðirnir sjálfir birtist ekki áhorfandanum öðruvísi en litur, tákn eða minning um ljós.
Fram til þessa hefur úrvinnsla minninganna verið hendingum háð, en hér á sýningunni, í Listasafninu á Akureyri, hefst nýtt ferðalag, sem að þessu sinni tengist fjölskyldusögu og uppruna listamannsins, tengslum hans við eldri verk og gjörninga, og úrvinnslu fortíðarinnar í sambandi við vitundarheima sjálfsins. Þótt verk Halldórs séu sprottin af reynslu hans frá ólíkum menningarsvæðum, þá standa þau á vissan hátt utan tímans, því þau eru óralangt frá mannfræðirannsóknum myndlistarmanna, heimildaskráningu eða venslalist síðustu áratuga.
Hér á sýningunni birtast annars vegar verk sem byggja á menningarlegri reynslu og hins vegar þau sem fæðast út frá sambandi listamannsins við náttúruna. Umbreyting náttúrunnar í menningu var eitt helsta viðfangsefni umhverfislistamanna á seinni hluta 20. aldar og þess vegna mætti skoða marga gjörninga Halldórs úti í náttúrunni í því samhengi. Náttúrufyrirbærin ljós, hraun og vatn hafa á síðastliðnum áratugum orðið mikilvægir þættir í listsköpun Halldórs. Þar tekur hann þó sína eigin stefnu, því í hraunbræðslunni sækir hann í umbreytingarhugmyndir gullgerðarlistarinnar og leitina að skáldskapnum í efninu, en kannski fyrst og fremst í hugmyndir Búddismans sem líkir tilvist mannsins við logandi bál.
Æsa Sigurjónsdóttir.
